زانوی ضربدری

تغییر شکل های زاویه دار زانو
این بریس دارای فریم ریجید و مفصل منحصر بفردی است که به ایجاد ثبات زانو و کاهش درد و تاخیر در درمان های تهاجمی کمک میکند و بیمار را به زندگی روزانه خود بازمیگرداند.

تکامل طبیعی
در تکامل طبیعی اندام تحتانی، انحنای خارجی درشت نی در طول یک سالگی شایع است. از دو سالگی، کمانی شدن کل اندام تحتانی که شامل انحنای ران (فمور)، ساق (درشت نی) شایع است. زانو در مرکز این انحنا قرار دارد.
در سن 4-3 سالگی زانوی ضربدری حداکثر شیوع را دارد. این وضعیت خود به خود بین سنین 10-4 سالگی بهبود می یابد. نزدیک شدن زانوها به هم، در بچه های بزرگتر و چاق بیشتر بارز است. در افراد طبیعی، اگر این حالت خفیف باشد، به عنوان یک شکل طبیعی اندام تحتانی در طول زندگی باقی می ماند.

تغییر شکل زانوی ضربدری
یکی از تغییر شکل های زانو است که در آن، زانوها به یکدیگر نزدیک میشوند و قوزک های داخلی از همدیگر فاصله میگیرند. به همین علت است که این تغییر شکل را به نام زانوی ضربدری گفته اند. در این تغییر شکل، زانوها به خط وسط نزدیک میشوند.
به طور معمول، زانوی بچه ها در حالت پرانتزی است، اما با رشد بچه ها و به تدریج، یک تغییر شکل طبیعی از پرانتزی به ضربدری به وجود می آید.

زانوی ضربدری تکاملی
میزان خفیف تا متوسطی از زانوی ضربدری در کودکان 6-2 ساله به صورت طبیعی دیده میشود. وقتی زانوی ضربدری محسوس شد، کودک به طور ناشیانه راه میرود و زانوهایش با هم برخورد میکنند.
طوری که ممکن است برای جلوگیری از برخورد، پاهایش را جدا از هم بگذارد یا ممکن است در هنگام راه رفتن، یک پایش را اطراف پای دیگر تاپ دهد تا از برخورد زانوهایش با هم جلوگیری نماید. پاها معمولا به خارج میچرخد و کودک زود خسته میشود. اگر وتر آشیل کوتاه شده باشد، او با پای چرخیده به خارج راه میرود. درد پشت ساق و قسمت جلو ران در این افراد شایع است. در زانوی ضربدری شدید، استخوان کشکک ممکن است به سمت خارج نیمه در رفتگی پیدا کند . در این تغییر شکل، تحمل وزن به صورت غیر طبیعی انجام میشود و رباط های جانبی داخلی زانو تحت کشش قرار میگیرند.
در 95 درصد از کودکان 6-2 ساله، این تغییر شکل به خودی خود اصلاح میشود. بخصوص در مواردی که کودک در هنگام راه رفتن انگشتانش را به داخل نیز میچرخاند، بیشتر صادق است.
در زانوی ضربدری شدید، راه رفتن فرد به شکل زشت و بی مهارت همراه با ساییده شدن زانوها به هم است. گاهی راه رفتن همراه با کشیدن پاها روی زمین، برای اجتناب از برخورد زانوها به هم نیز دیده میشود. برای جا به جایی، مرکز ثقل پاها به خارج چرخش میکنند.

درجه بندی تغییر شکل زانوی ضربدری
برای اندازه گیری میزان تغییر شکل، باید زانوها در وضعیتی قرار گیرند که کشکک به سمت بالا و مچ پا در وضعیت خنثی باشد.
زانوی ضربدری را به چهار درجه تقسیم میکنند که شامل موارد زیر است:

•درجه یک: فاصله بین دو قوزک داخلی از یک اینچ (2.5 سانتی متر) کمتر است.

•درجه دو: فاصله بین دو قوزک داخلی بین یک تا دو اینچ (5-2.5 سانتی متر) است.

•درجه سه: فاصله بین دو قوزک داخلی بین دو تا سه اینچ (7.5-5 سانتی متر) است.

•درجه چهار: فاصله بین دو قوزک داخلی بیشتر از سه اینچ (7.5 سانتی متر) است.

علل تغییر شکل زانوی ضربدری

•چاقی یا وزن زیاد کودک

•زود راه افتادن کودک

•بیماری نرمی استخوان (راشیتیسم)

•شکستگی در سطوح مفصلی و یا شکستگی در قسمت بالا و پایین مفصل

•رشد بیش از حد کندیل داخلی نسبت به کندیل خارجی

•زمینه ارثی

•کاهش زاویه بین سر و گردن استخوان ران با تنه آن

•کوتاهی نوار خاصره ای درشت نئی

•کوتاهی عضله دو سر رانی

•پارگی رباط جانبی داخلی زانو و کوتاهی رباط جانبی خارجی

•ضعف عضلات نیم غشایی و نیم وتری

عوارض ناشی از تغییر شکل ضربدری

•تغییر محل مرکز ثقل

•کوتاهی قد

•تغییر الگوی راه رفتن

•آرتروز زودرس زانو: فشارهای زیادی که بر سطوح مفصلی وارد میشود، زمینه بروز آرتروز را سریعتر از زمان معمول فراهم می سازد.

•ایجاد تغییر شکل در پا: زانوی ضربدری موجب بروز تغییر شکل هایی به صورت ثانویه در پا میشود.

•افزایش آسیب پذیری مفصل: چون وضعیت بیومکانیکی طبیعی مفصل زانو به هم میخورد، زمینه بروز آسیب در این مفصل افزایش می یابد.

•درد: در تغییر شکل زانوی ضربدری ممکن است درد در هر دو قسمت داخلی و خارجی زانو بروز کند. درد در قسمت داخلی زانو، به علت کشیدگی بافت نرم و درد در قسمت داخلی زانو، به علت نزدیک شدن استخوان ران به استخوان درشت نی و فشرده شدن این دو استخوان روی یکدیگر می باشد.

•در رفتگی مکررکشکک: اگر تغییر شکل زانوی ضربدری وجود داشته باشد، احتمال در رفتگی کشکک به سمت خارج افزایش می یابد. دررفتگی کشکک در این تغییر شکل، در زنان خیلی شایع است.

حرکات اصلاحی

زانوی ضربدری به خودی خود در سال های بین 10-4 سالگی اصلاح میشود. مورلی متوجه شد که زانوی ضربدری تکاملی در کودکان زیر 7 سال میتواند با حالت سالم اشتباه شود، مگر اینکه تغییر شکل بسیار شدید باشد، و یا از مواردی باشد که علت های زمینه ای مثل ضایعه صفحه رشد بر اثر شکستگی وجود داشته باشد.
زانوی ضربدری ممکن است به صورت موقتی در سن 3 سالگی به وجود آید و تا سن 7 سالگی به صورت خود بخودی اصلاح شود.

1• اگر زانوی ضربدری بر اثر کوتاهی عضله دو سر رانی ایجاد شده باشد، تمرینات زیر مفید خواهد بود:

الف- کشش عضله دو سر رانی: برای این منظور فرد رو به شکم میخوابد، حال مچ پای او را به داخل چرخانیده و زانو را باز میکنیم تا عضله دو سر رانی کشیده شود.

ب- کشش عضله دو سر رانی: فرد به پشت میخوابد و مچ پای او را به داخل می چرخانیم. سپس زانو را صاف میکنیم و پا را بالا می آوریم تا عضله دو سر رانی کشیده شود.

ج- تقویت عضلات نیم غشایی و نیم وتری با استفاده از اعمال مقاومت خارجی: برای منظور، فرد رو به شکم میخوابد. ساق او را به سمت داخل میچرخانیم و در مقابل خم کردن زانو توسط فرد در این وضعیت، مقاومت ایجاد میکنیم. در این حرکت، دو عضله نیم غشایی و نیم وتری بیشترین فعالیت را دارند.

2• اگر زانوی ضربدری بر اثر کوتاهی نوار خاصره ای درشت نی ایجاد شده باشد، حرکات اصلاحی به شرح زیر خواهد بود:

الف- کشش نوار خاصره ای- درشت نئی: فرد به پهلو میخوابد. پایی که نوار خاصره ای درشت نئی آن کوتاه شده است، بالا قرار میگیرد. حال، پای بالایی را در حالی که زانو صاف است، به سمت عقب میبریم و به سمت زمین (پایین) فشار میدهیم.

ب- کشش نوار خاصره ای- درشت نئی : فرد در حالت ایستاده قرار میگیرد و پایی را که نوار خاصره ای درشت نئی آن کوتاه شده است، اندکی عقب تر قرار می دهد. حال، لگن را به سمت همان پا جا به جا میکند تا نوار خاصره ای درشت نئی کشیده شود.

3• اگر علت تغییر شکل بیماری نرمی استخوان باشد، با مراجعه به پزشک و استفاده از انواع داروها و قرار دادن بچه در مقابل نور آفتاب، تغییر شکل قابل اصلاح خواهد بود.

4• اگر تغییر شکل شدید باشد و مربوط به عناصر بافت نرم نیز نباشد، در رابطه با قابل اصلاح بودن و یا چگونگی اصلاح باید به جراح ارتوپد مراجعه شود.

درمان ارتزی

•تجویز کفش طبی
کودکانی که زانوی ضربدری دارند می‌توانند کفش‌ طبی که کفی داخلی در ناحیه پاشنه پا یا قوس کف پا دارند، چه در داخل کفش و چه در کف خارجی آن استفاده کنند. کفش‌های ویژه شامل یک گوه (شیب) جهت اصلاح موقعیت پاها با صاف کردن پاها‌ می‌باشند. در برخی موارد می‎‌توان در داخل این کفش‌های ارتوپدی یک پد قوس‌دار قرار داد که آن نیز به تصحیح راستای پاها کمک خواهد کرد.

•تجویز بریس
سیاری از متخصصان ارتوپدی استفاده از ارتوز بریس را توصیه می کنند، عملکرد بریس‌هایی که به کفش‌ها متصل می‌شوند این است که زانوها را به سمت داخل و موقعیت صحیح آن هدایت کنند. گاهی اوقات بریس‌ها باید سفارشی و مخصوص شخص ساخته شوند.